Fındığın tadı kaçtı. 2024 yazında dalından fındık koparıp yeme şansını yakalayanlar, bu cümlenin mecazi değil gerçek anlam taşıdığını bilir. Fındığın içi küçük, tadı da yavan artık. Özellikle Karadeniz sahillerindeki bahçelerden toplanan fındıkta bu sorun öne çıktı geçen yıl. İklim değişikliği vs neden olarak gösterilebilir ama somut nedenlerinin başında yaklaşık 10 yıldır bölgedeki üreticinin hayatında olan ‘kahverengi kokarca’ geliyor.
2014’teki Soçi Olimpiyatları, yıl içinde bir iken 14 bin adede ulaşacak kadar hızlı çoğalan bu böceğin Hopa üzerinden Anadolu’ya giriş miladı olarak gösteriliyor. O tarihten bu yana alanını genişleten bu böceğin 2024 yılında 60 bin ton fındığa zarar verdiği, bunun da maddi değerinin yaklaşık 300 milyon dolar olduğu belirtiliyor.
‘DAHA PİK YAPMADI’
Doğu Karadeniz İhracatçılar Birliği (DKİB) verilerine göre Türkiye’den 2024’te 324 bin 438 ton fındık ihraç edildi. 2.6 milyar dolarlık döviz girdisi sağlandı. 127 ülkeye fındık satan Türkiye, dünyanın en büyük üreticisi olma konumunu koruyor. Almanya, İtalya, Polonya, Fransa ve Çin Halk Cumhuriyeti en büyük müşterilerimiz. İtalyan Ferrero gibi yabancı yatırımcıları da Türkiye’ye çeken bu tarım ürünü, Doğu Karadeniz kırsalında hayatı şekillendirmeye devam ediyor. Ancak ‘kahverengi kokarca’ fındık üreticisi için kabusa dönüşmüş durumda. Önceleri sadece bahçelerdeydi; artık kilerde, ahırda, serenderde her yerde bu böcekle savaş var.
Böceğin verdiği zararın boyutları büyüyünce önce Samsun’da ardından da Giresun ve diğer illerdeki üniversitelerde araştırma laboratuvarları kurularak çalışmalar başlatıldı. Amerika’nın 25, İtalya’nın 20 yıldır savaştığı kahverengi kokarca ile mücadelede önce ilaçlama yoluna gidildi. Düşmanı daha iyi tanıdıkça biyolojik savaşın daha sürdürülebilir olduğuna karar verildi. Son dönemde bu mücadeleye 3 milyar lira harcanğındı belirtildi.
Konuyu Hürriyet’e değerlendiren Giresun Ticaret Borsası Başkanı Hamza Bölük, savaşın uzun süreceğine dikkat çekti. Bölük, “Böcek kendini çok iyi savunmaya alıyor. Kar yağışı elbette önemli ama bu böceği yok edecek düzeyde değil. Sizin tahmin edemeyeceğiniz yerlere saklanarak kendilerini koruyorlar. Ne yazık ki henüz kahverengi kokarca krizinde pik noktasını görmedik. Yükseliş döneminde. Üç-dört yıl daha sayıları artacak çünkü çok hızlı ürüyor” dedi. Kimyasal savaşın etkili ama tamamen kontrol altına almayı sağlamadığını vurgulayan Bölük, biyolojik yöntemlerin etkisini vurgu yaptı. Bu noktada ‘Samuray arısı’nın devreye girdiğini belirterek şöyle devam etti: “Samuray arısı üretimi çoğaltılmalı. Sahaya haziranda salınmalı. Bunun da süresi beş yılı bulacak. Kimyasalları kullandıkça faydalı böcekleri de yok ediyoruz. Bir yandan yıkıyoruz yani. Bitkiye de zarar veriyoruz. Bu nedenle 2024’te 300 bin civarında samuray arısı salındı. Bu yıl 1 milyon civarında salınması hedefleniyor.”
Bölük, kahverengi kokarcanın 42 ile yayıldığını ve bütün tarım ürünlerine zarar verdiğini de ifade ederek topyekun bir savaş yürütülmesi gerektiğinin altını çizdi.
2025’TE 100 BİN TON FINDIĞI ETKİLEYEBİLİR
Ulusal Fındık Konseyi Başkan Yardımcısı Sebahattin Arslantürk, kahverengi kokarcanın artık bölgede hayatın bir gerçeği haline geldiğini vurguladı. Tamamen yok edilmesi imkânsız olan bu böceğin 2025 sezonunda da fındıkta etkili olması öngörülüyor. Aslantürk, “Bu yıl 100 bin ton fındığı etkileyeceği tahmin ediliyor. Dünyada 1.1 milyon hektarlık arazide 900 bin ila 1.2 milyon ton arasında fındık üretiliyor. Türkiye yüzde 67 ile halen lider. Kimse topu taca atmasın. Kahverengi kokarca ile mücadelede üreticisinden ihracatçısına, bakanlığa kadar herkesin elini taşın altına koyması gerek” diye konuştu.
‘FINDIK MEMLEKET MESELESİ’
TİM Başkanı Mustafa Gültepe fındık ihracatındaki riske dikkat çekti. “Fındık bu coğrafyanın en önemli gelir kaynaklarından biri. Ama fındıkta risklerin arttığını da görmek durumundayız” diyen Gültepe şunları söyledi: “Ton bazında fındık ihracatındaki küresel payımız yüzde 63’ten yüzde 58’lere geriledi. Fındığı bir memleket meselesi olarak ele almak durumundayız. Her şeyden önce dönüm başına verimi artırmalıyız.”
SAMURAY ARISI, KOKARCAYI NASIL YOK EDİYOR?
Peki Samuray arısı, kahverengi kokarcayı nasıl yok ediyor? Sorumuzu Ulusal Fındık Konseyi Başkan Yardımcısı Sebahattin Arslantürk yanıtladı. Aslantürk’ün verdiği bilgilere göre samuray arısı, yumurtalarını kahverengi kokarcanın larvalarının içine bırakıyor. Yumurtadan samuray arısı çıkıyor. Hem kokarca çoğalmıyor hem de arı popülasyonu artarak kokarca ile daha hızlı mücadelenin yolu açılıyor. Arslantürk, şöyle konuştu: “Samuray arısı ithalatı konusunda 2019’da girişimlerde bulunduk. Ekim 2021’de İtalya’dan ithal ettik. 2023’te Hopa’da ilk salma yapıldı. Geçen yıl 30 ilde arı salındı. Bu yıl bakanlık 1 milyon arıyı sahaya salmayı hedefliyor. Başarı oranı yüzde 50 ila 70 arasında oluyor.”
Arılar ne zaman bahçelere salınmalı? Aslantürk, “Kokarca ekimde kışlağa gidiyor. Yani ahırlar, serenderler, evler nereyi bulursa saklanıyor. Sıcaklık 17 dereceye ulaşınca, nisan gibi kışlaklardan çıkıyor. Yumurtlama da haziran başında başlıyor. Bir hafta sonra yumurtalar çatlıyor. Bu nedenle arıların haziranda sahaya salınması gerekiyor” yanıtını verdi.